płk rez. mgr inż. Zbigniew Przęzak
Bydgoszcz, 27 grudnia 2005 r.
Data ostatniej aktualizacji: 25.06.2013 r.

2 Korpus Obrony Powietrznej
m. Bydgoszcz

Historia 2. KOP

Historia 2 Korpusu Obrony Powietrznej ma swoje początki w 1957 roku. W roku tym rozpoczęto formowanie trzech Korpusów Obrony Przeciwlotniczej. Jednym z nich był 2 Korpus Obrony Przeciwlotniczej w Bydgoszczy. Podstawą do formowania Korpusów były rozkazy: MON nr 0054/Org. z dnia 6.07.1957 oraz DWL i OPL nr 033/Org. z 24.07.1957. Na mocy tych rozkazów w Bydgoszczy powołano grupę organizacyjną dowództwa i sztabu, której funkcjonowaniem do czasu przybycia dowódcy korpusu, kierował ppłk dypl. Piotr Podhajski. [1]

W tym samym roku na dowódcę 2 KOPL wyznaczony zostaje gen. bryg. pil. Michał Jakubik. Dowodzi 2 KOPL do 1961 roku.

Grupa organizacyjna dowództwa i sztabu realizuje postawione jej zadania w rekordowym tempie. Do końca I kwartału 1958 roku utworzono: dowództwo i sztab korpusu, szefostwa rodzajów wojsk, Oddział Zabezpieczenia Lotniczo-Technicznego, Węzeł Łączności, pododdziały obsługi. Zakończono budowę Stanowiska Dowodzenia i przygotowano składy osobowe do pełnienia dyżurów bojowych.

W skład korpusu weszły: jednostki artylerii przeciwlotniczej (129 spa i 136 spa), jednostki radiotechniczne (2 sbrt, 8 sbrt i 9 sbrt) oraz pułki lotnictwa myśliwskiego (11 plm, 25 plm, 28 plm i 19 esk. hol.).

Pierwsze zadanie bojowe 2 Korpusu Obrony Przeciwlotniczej brzmiało:

• zapewnić osłonę ważnych ośrodków polityczno-administracyjnych, obiektów przemysłowych, wojsk i baz morskich w rejonie północnych i zachodnich granic Polski;
• być w gotowości do osłony okrętów MW na morzu;
• osłaniać bazy morskie w Gdyni, Gdańsku, Helu, Szczecinie, mosty kolejowe i drogowe na Wiśle, Warcie, Odrze i Noteci.

Od II kwartału 1958 r. 2 Korpus Obrony Przeciwlotniczej wszedł całością sił i środków do systemu Obrony Przeciwlotniczej Kraju rozpoczynając trwającą do czasu jego rozformowania, działalność bojową i szkoleniową.

Szybki rozwój technologiczny pociągał za sobą zmiany w uzbrojeniu i strukturze korpusu. W latach 1957 – 1989 jako pierwsze wchodziły na uzbrojenie w 2 Korpusie nowe typy samolotów: MiG-17, MiG-19, MiG-21, MiG-21Bis ,MiG-23 oraz MiG-29. Dalsze zmiany były konsekwencją powołania Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej w wyniku czego w składzie Korpusu znalazły się pułki myśliwsko – bombowe. W 1998 r. powstała 1 Brygada Lotnictwa Taktycznego w składzie której znalazły się eskadry lotnictwa taktycznego. Eskadry wyposażone w samoloty Su-22M4, MiG-21 oraz MiG-29 wchodzą w skład sił narodowych, ponadto 40 eskadra lotnictwa taktycznego przeznaczona do sił szybkiego reagowania NATO a 1 eskadra lotnictwa taktycznego do sił natychmiastowego reagowania NATO.

Ponadto w kwietniu 1999 r. powstała w Bydgoszczy 2 eskadra lotnictwa transportowo-łącznikowego w ramach której utworzono Lotniczą Grupę Poszukiwawczo- Ratowniczą. Ta grupa SAR, wchodzi w skład polskich sił szybkiego reagowania i jest zdolna do prowadzenia działań ratowniczych nad terytorium przeciwnika.

Najwięcej jednak zmian dotyczyło jednostek artylerii przeciwlotniczej. Podstawą tych zmian była Dyrektywa nr 009 / MON z dnia 12.03.1959 r. w sprawie wprowadzenia na uzbrojenie jednostek artylerii zestawów rakietowych. W krótkim okresie czasu funkcjonujące dotychczas pułki artylerii lufowej zostały przeformowane na brygady artylerii wyposażone w przeciwlotnicze zestawy rakietowe S-75  WOŁCHOW a następnie S-125 NEWA. W 1985 r. został sformowany 78 pa OPK wyposażony w przeciwlotnicze zestawy rakietowe dalekiego zasięgu typu S-200 WEGA.

Kolejna restrukturyzacja w wojskach rakietowych dotyczyła głównie przezbrajania wytypowanych dywizjonów w zmodernizowane systemy rakietowe S-125 NEWA-SC i systematyczne włączanie w skład Natowskiego Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej NATINADS.

W wojskach radiotechnicznych na bazie samodzielnych batalionów radiotechnicznych sformowano w latach 1967-1968 dwa pułki radiotechniczne (12 w Gdyni i 13 w Choszcznie) a te z kolei stały się podstawą zorganizowania w 1974 r. 2 Brygady Radiotechnicznej. Jako pierwsze wprowadzano w korpusie nowe typy RLS: Agata, Karolina, Anna, Justyna, itd. W 1993 r. weszła na wyposażenie pierwsza polska trójwymiarowa stacja radiolokacyjna NUR-11.

W owym czasie trzon wyposażenia stanowiły produkowane przez RAWAR odległościomierze NUR-31 wraz z towarzyszącymi im wysokościomierzami NUR-41 w wariantach stacjonarnym i mobilnym. Najnowsze są radiolokatory trójwspółrzędne NUR-11, NUR-12 i NUR-12M o zwiększonym zasięgu i pułapie wykrywania, produkowane przez Przemysłowy Instytut Telekomunikacji (PIT). Są to urządzenia o wysokim stopniu zaawansowania technologicznego.Po wejściu naszych Sił Zbrojnych do NATO , 2 BRt aktywnie uczestniczyła w zmianach organizacyjno-strukturalnych i dostosowywaniu systemu szkolenia i dyżurowania do nowych standardów. Już od pewnego czasu część zestawów sprzężona za pomocą systemu wspomagania operacji powietrznych ASOC uczestniczy w kreowaniu informacji o sytuacji powietrznej państw NATO.

Kolejna restrukturyzacja i zakończenie okresu eksploatacji sprzętu rakietowego Wołchow doprowadziło do zniknięcia z map sztabowych i nie tylko z map, 4. i 26. Brygady Rakietowej OP w Gdyni i Gryficach.

Dynamicznie zmieniająca się struktura organizacyjna 2 KOP jest trudna do uchwycenia. To co dzisiaj jest napisane, jutro jest mało aktualne. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że na dzień 27.12.2005 wyglądała ona następująco:

Dowództwo i Sztab 2 Korpusu Obrony Powietrznej – Bydgoszcz

• 1 Brygada Lotnictwa Taktycznego – Świdwin
  • 1 Eskadra Lotnictwa Taktycznego „Warszawa” -Mińsk-Mazowiecki
  • 8 Eskadra Lotnictwa Taktycznego -Mirosławiec
  • 40 Eskadra Lotnictwa Taktycznego – Świdwin
  • 41 Eskadra Lotnictwa Taktycznego – Malbork
• 2 Baza Lotnicza – Bydgoszcz
• 12 Baza Lotnicza – Mirosławiec
• 21 Baza Lotnicza – Świdwin
• 22 Baza Lotnicza – Malbork
• 23 Baza Lotnicza – Mińsk Mazowiecki
• 2 Eskadra Lotnictwa Transportowo – Łącznikowego – Bydgoszcz
  • Lotnicza Grupa SAR – Bydgoszcz
• 3 Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej – Warszawa, 9 dywizjonów S-125 NEWA SC:
  • 5 dr OP Sochaczew
  • 7 dr OP Książenice
  • 21 dr OP Puck
  • 25 dr OP Bieszkowice
  • 60 dr OP Olszewica
  • 61 dr OP Sochaczew
  • 62 dr OP Borzęcin
  • 63 dr OP Sochaczew
  • 65 dr OP Gdynia
• 78 Pułk Rakietowy Obrony Powietrznej – Mrzeżyno, 2 dywizjony S-200 Wega i 2 dywizjony S-125 Newa SC;
• 2 Brygada Radiotechniczna – Bydgoszcz
• 2 Batalion Radioelektroniczny
• 2 Węzeł Łączności – Bydgoszcz
• 14 buzl – Elbląg
• 18 RWT KOP – Gdynia
• 1 SNRL (Sektor Nadzoru Ruchu Lotniczego) – Bydgoszcz
• 4 SNRL – Świdwin
• 6 SNRL – Szymany
• 2 Rejonowy Ośrodek Metrologii – Bydgoszcz

Z dniem 1 lipca 2006 r., 2. Brygada Radiotechniczna podporządkowana została dowódcy Sił Powietrznych. Uroczyste przekazanie brygady odbyło się 27 czerwca 2006 r.

Struktura organizacyjna sztabu 2. KOP na dzień 17.03.2006 r. wyglądała następująco:

• Dowódca Korpusu – gen. bryg. pil. Tadeusz Kuziora
• Szef Sztabu – Zastępca Dowódcy – gen. bryg. Marian Dering:
  • – Oddział Zasobów Osobowych (A-1) – płk dypl. nawig. Witold Antosik
  • – Oddział Rozpoznania i WRE (A-2) – płk dr Mirosław Żywiołowski
  • – Oddział Operacyjny (A-3) – płk dypl. Wiesław Poławski
  • – Oddział Planowania Operacyjnego (A-5) – płk dypl. Andrzej Kubiak
  • – Oddział Łączności i Dowodzenia (A-6) – płk dypl. inż. Tadeusz Lewandowski
  • – Dyżurna Służba Operacyjna (DSO) – płk dypl. inż. Krzysztof Bocheński
• Pion Szkolenia – płk dypl. Jerzy Pawelec:
  • – Oddział Szkolenia – płk mgr inż. Andrzej Truszczyński
  • – Oddział Wojsk Lotniczych – płk pil. dypl. Bogdan Wójcik
  • – Oddział Wojsk Obrony Powietrznej – płk mgr inż. Józef Jarosławski
• Pion Logistyki – płk dypl. Stanisław Chojda:
  • – Oddział Planowania – płk dypl. Mirosław Płończak
  • – Oddział Techniki Lotniczej – płk mgr inż. Marek Czarnecki
  • – Oddział Techniki Naziemnej – płk mgr inż. Jan Stramowski
  • – Oddział Materiałowy – płk dypl. Krzysztof Zieliński
  • – Oddział Infrastruktury – płk mgr inż. Adam Szulc
• Sekretariat – Szef mjr mgr Paweł Kwarto:
  • – Adiutant – mł. chor. Rafał Tomaszewski
  • – Pomocnik dowódcy ds. Podoficerów – st. chor. sztab. Grzegorz Sieradzki
• Wydział Ruchu Lotniczego – ppłk mgr inż. Krystian Lauks
• Wydział Służby Zdrowia – ppłk lek. Marek Urban
• Pion Ochrony – ppłk mgr inż. Ireneusz Domagała
• Kapelan Dowództwa 2. KOP – ks. prał. płk Marek Karczewski

Do roku 1990 dwukrotnie zmieniała się także nazwa 2 Korpusu Obrony Przeciwlotniczej. W 1963 roku zmieniono nazwę na 2 Korpus Obrony Powietrznej Kraju i w 1990 na 2 Korpus Obrony Powietrznej.

Działalność szkoleniowa 2 KOP w latach 1957-2005

Działalność szkoleniowo-wychowawcza od chwili powstania korpusu miała zawsze charakter priorytetowy, wielostronny i kompleksowy, gdzie oprócz zapewnienia wysokiego stopnia gotowości bojowej ważnym jest organizacja wyszkolenia ogólnego, szczególnie zaś bojowego podczas ćwiczeń i treningów.

Już w dniach 2-5.04.1958 r, ”grupa operacyjna” korpusu z gen. bryg. pil. Michałem Jakubikiem uczestniczyła w ćwiczeniach prowadzonych przez Sztab Generalny WP na temat ”Prowadzenie operacji przeciwlotniczej w początkowym okresie wojny przez Wojska Lotnicze i OPL OK” Wysoko oceniono udział oficerów korpusu w ćwiczeniu, zebrano jednocześnie wiele doświadczeń w pracy sztabowej. Jeszcze w tym samym roku w dniach 15-29.06 odbyły się kolejne ćwiczenia w trakcie których rozwinięto cały system dowodzenia OPL . Postawione przed korpusem zadania zostały wykonane wzorowo co znalazło swoje odbicie w rozkazie dowódcy WL.

Ilość zadań z roku na rok szybko rosła. W dniach 30.09-4.10.1960 r. Korpus całością sił uczestniczył w ćwiczeniu Wojsk OPL OK pod kryptonimem „IKAR”.

W czerwcu 1965 r, korpus brał udział w ćwiczeniu pod kryptonimem „ZENIT- 65” które zostało wysoko ocenione przez ministra Obrony Narodowej. Z ważniejszych przedsięwzięć które 2 KOPK realizował w latach kolejnych odnotować należy ćwiczenia : ARGON- 68, LATO -70, ODRA-NYSA- 69, ZENIT- 70.

W zakresie szkolenia bojowego największe znaczenie miały jednak ćwiczenia ARGON, OCELOT -85 czy wreszcie GRANIT -86. O wadze tych ćwiczeń może świadczyć fakt że oprócz kompleksowego i praktycznego sprawdzenia możliwości poszczególnych elementów ugrupowania bojowego korpusu, w drugim etapie ćwiczeń wydzielone siły i środki przebazowywano na poligon do dalekiego Kazachstanu gdzie realizowano strzelania bojowe.

W latach dziewięćdziesiątych ważniejsze ćwiczenia w których brały udział jednostki Korpusu to: BIZON-91, WRZESIEŃ-91, KLON-93, KARAT-94.

Zmiany polityczne przełomu lat 80 i 90-ych w Polsce i Europie , spowodowały pilną potrzebę poszukiwania własnego poligonu rakietowego. Opracowano oryginalną koncepcję strzelań rakietowych na krajowym poligonie. Koncepcję opracował zespół kierowany przez Szefa Wojsk Rakietowych i Artylerii płk Franciszka Żygisa (obecnie gen. bryg. w rezerwie) w składzie: płk Stanisław Jankowski, płk Jerzy Nastrożny i ppłk Tadeusz Wąchocki. Opracowanie to zostało wyróżnione w 1992 roku przez Komisję Główną MON ds. Inicjatyw i Nowatorstwa.

W czerwcu 1992 r. dywizjony: ppłk Henryka Ćwika i ppłk Witolda Tarkiewicza z 4 Gdyńskiej Brygady Rakietowej, dowodzonej przez płk dypl. Mieczysława Kaczmarka wykonały na ocenę bardzo dobrą pierwsze strzelanie na polskim poligonie w rejonie Ustka-Wicko. W dwa lata później takim samym sukcesem zakończyły się kolejne strzelania eksperymentalne tym razem rakietami średniego zasięgu.

W ramach ćwiczeń KARAT-94 dywizjon z 4 BR OP ,dowodzony przez mjr Ryszarda Lubowiedzkiego wykonał pomyślnie pierwsze w Europie środkowo-wschodniej strzelanie zestawem WOŁCHOW do celu P-15. W trakcie tych ćwiczeń dywizjon 26 BR OP, dowodzony przez ppłk Edwarda Mazura w obecności prezydenta RP przetestował skuteczność ogniową i mobilność zmodernizowanego zestawu S-125 NEWA SC.

Ważnym elementem szkolenia lotniczego były ćwiczenia startów i lądowań na Drogowym Odcinku lotniskowym w m. Kliniska. W tego typu ćwiczeniach regularnie uczestniczyli piloci z jednostek lotniczych Korpusu. Szkolenie tego typu spotkało się z dużym zainteresowaniem przedstawicieli Szwedzkich Sił Powietrznych którzy od 1996 r. brali czynny udział w tych ćwiczeniach.

Podczas ćwiczeń KARAT-2000 na poligonie Ustka dywizjon rakietowy z 3 WBR wykonał udane strzelania bojowe zmodernizowanym zestawem S-125 Newa SC. Wysokie umiejętności tego zestawu zostały potwierdzone w ramach ćwiczeń Szerszeń –2000.

Aktualnie na poligonie w Ustce po okresie prób i eksperymentów każdego roku sprawdzają się polskie dywizjony rakietowe i innych państw Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Współpraca 2 KOP Z NATO

W wyniku przemian w Europie które rozpoczęły się od polskich wyborów z 4.06.1989 Polska stanęła wobec konieczności wypracowania nowej koncepcji własnego bezpieczeństwa. Już w 1990 r. polski minister spraw zagranicznych złożył wizytę w siedzibie NATO. W 1992 r. rząd polski oficjalnie zadeklarował chęć wstąpienia naszego kraju do Sojuszu, jednocześnie fakt ten zapisano w doktrynie obronnej RP.

Pierwsze kontakty z przedstawicielami państw NATO miały miejsce już w czerwcu 1992 r. gdy do 28 plm w Słupsku przybyła grupa pilotów USAF, uczestników operacji ”Pustynna Burza”. We wrześniu 1994 r. także w słupskim pułku gościła kolejna delegacja z 48 Skrzydła Lotnictwa Taktycznego USAF. Dwa F-15 z 493 eskadry wykonywały wspólne loty z polskimi pilotami siedzącymi za sterami swoich MiG-23. Kolejne wizyty zaowocowały podjęciem stałej współpracy 28 plm z 52 Skrzydłem Lotnictwa Myśliwskiego USAF w Spangdahlem.

W lipcu 1993 r. szefowie Sztabów Generalnych Polski i Francji podpisali protokół o współpracy oraz nawiązaniu związków pomiędzy eskadrą myśliwską w Dijon-Longvic a 1 plm ”Warszawa” W dniach 12-17.09.1994 r. w 1 plm wizytowały francuskie Mirage-2000. .Współpraca obu jednostek do dnia dzisiejszego układa się bardzo dobrze.

W 1997 została podpisana ”Deklaracja Współpracy” przygranicznych jednostek radiotechnicznych Danii, Niemiec i Polski. Dokument podpisany przez przedstawicieli Eskadrille 500 Vedbaek (Dania), Radarfuhrungsabteilung 16 Colpin (Niemcy) i polskiego brt z Gryfic stał się przyczynkiem do realizacji wspólnych ćwiczeń wojskowych, wymiany przedstawicieli jednostek a nawet wzajemny udział w przedsięwzięciach kulturalnych i sportowych.

W drugiej dekadzie października 1999 r. 2 KOP gościł delegację 3 Dywizji Lufwaffe która przybyła do Bydgoszczy w celu uściślenia płaszczyzny współpracy. Delegacji niemieckiej przewodniczył gen. bryg. Horst Ewald Martin, stronę polską reprezentował dowódca 2 KOP gen. bryg. pil. Janusz Konieczny.

Współpraca z partnerem natowskim nie ograniczyła się do dwustronnych kontaktów o wiele istotniejsze były liczne ćwiczenia realizowane z udziałem żołnierzy Korpusu: Cooperative Jaguar, Amber Express, Cooperative Banners, Cooperative Chance, Eagles Talon, Ocelot – 99, Baltic Link, Cock Fight Blue, Clean Hunter

15.03.1999 r. po raz pierwszy w historii polskiego lotnictwa, piloci z 1 plm ”Warszawa” objęli dyżur bojowy w ramach zintegrowanego systemu obrony powietrznej NATO, zaś. w dniu 17.03.1999 r działając w ramach pary dyżurnej zostali poderwani na „przechwycenie”samolotu DC-9 z głównodowodzącym SP Europy Centralnej NATO, gen. armii Johnem P. Jumperem lecącym do Mińska Mazowieckiego.

Jakie zadania realizował 2 KOP współcześnie, w 2005 roku ? Jeden z przykładów, 27.12.2005 serwis informacyjny witryny Onet.pl donosił:

”Na lotnisku wojskowym w Mińsku Mazowieckim odbyło się uroczyste pożegnanie Polskiego Kontyngentu Wojskowego „Orlik”, udającego się na Litwę w ramach natowskiej misji „Air Policing”. Zadaniem żołnierzy będzie patrolowanie i niedopuszczanie do naruszania przestrzeni powietrznej Litwy, Łotwy i Estonii. Lotnicy będą też udzielać pomocy samolotom wojskowym i cywilnym w sytuacjach awaryjnych. Przyjęte do NATO w 2004 r. Litwa, Łotwa i Estonia nie mają możliwości patrolowania własnej przestrzeni powietrznej – nie posiadają lotnictwa bojowego, dlatego czynią to za nie wojska innych państw Sojuszu.”

Dowódcy 2. Korpusu Obrony Powietrznej

Rok 2006 to początek końca Korpusu. W bezpośrednie podporządkowanie Dowódcy Sił Powietrznych przekazano wszystkie jednostki wojskowe z wyjątkiem 2. BL i 2. eltł.

15 czerwca 2007 roku w Bydgoszczy, z udziałem przedstawicieli Sił Powietrznych, władz miasta, przedstawicieli zaprzyjaźnionych jednostek Wojsk Lądowych, duchowieństwa, kadry zawodowej i pracowników wojska, zaproszonych gości, w tym byłych dowódców Korpusu i oficerów rezerwy, obchodzono jubileusz, 50 lat 2. Korpusu Obrony Powietrznej i jednocześnie był to ostatni dzień jego funkcjonowania.

2 KOP z dniem 15.06.2007 roku, został rozformowany (podstawa: Decyzja Z-67/Org/P1 Ministra Obrony Narodowej z dnia 22.09.2006 r. w sprawie rozformowania dowództwa 2. Korpusu Obrony Powietrznej).

[ Początek artykułu…]

Bibliografia:

[1] W artykule wykorzystano obszerne fragmenty materiałów o 2. KOP opracowanych przez mjr. rez. Wiesława Sztabowicza, uzupełnione o spostrzeżenia autora niniejszego artykułu.